EVİN KONUMU
Akarlara karşı allerjik olanlar için, daha rutubetli olan bodrum katı, çatı katı ya kuzeye bakan daireler uygun değildir. Evin tamamı, ya da en azından oturma ve yatak odaları güneş almalıdır. Bu odalar ve ev her gün mutlaka havalandırılmalıdır. Kışın ev içi sıcaklık 20-22º C arasında olmalıdır.
YATAK ODASI
Yatak odası, olabildiğince boş olmalı, gereksiz hiçbir eşya bulunmamalıdır. Toz tutabilecek biblo, radyo, televizyon, elektronik aletler, kitaplık ve özellikle de tüylü ve içi doldurulmuş oyuncaklar… yatak odasından çıkarılmalı veya en azından kapalı bir dolap içinde bulundurulmalıdır. Zemindeki halı, kilim, post… gibi yaygılar kaldırılmalıdır. İdeali, zeminin parke, marley, muşamba… ile döşenmiş olmasıdır. Duvardan duvara halılı evler de astımlılar için çok zararlıdır.
Kadife perde yerine, ayda bir kez yıkanacak sentetik perdeler tercih edilmelidir.
Yatak odasında ranza varsa, astımlı çocuk için üst kat daha uygundur. Astımlılar yer yatağında yatmamalıdır.
YATAK, YORGAN VE YASTIKLAR
Yün yatak, yün yastık, kuştüyü yastık yerine dakron veya orlon gibi sentetik liflerden yapılanlar tercih edilmelidir. Kuştüyü içeren yorgan yastıkların zararı kuş tüyünden değil, içinde barındırdığı akarlardan dolayıdır.
Yatak ve yastıkların, allerjen geçirmeyen toz akarı geçirmeyen kılıflarlarla kaplanması allerjenle teması önemli ölçüde azaltan bir uygulamadır. Bu kılıfların pek çok çeşidi vardır. Kırışan, katlanan ve terlemeye yol açan plastik kılıflar ucuzdur, fakat kullanımı rahat değildir. Su buharını geçiren, ama akarlara ve bunlara ait allerjenlere karşı geçirgen olmayan mikroporlu özel kumaştan yapılmış olan kılıflar ise pahalı olmakla beraber hem kullanımları rahattır ve hem de terletmezler. Allerjenlerden korunmada, kılıf fermuarlarının kaliteli olması da çok önemlidir.
Yorgan ve yastıklar düzenli olarak yıkanmalı ve yastıklar her 2-3 yılda bir değiştirilmelidir. Yastıklardaki akarların uzaklaştırılmasında bunların 6 saat süreyle derin dondurucuda (deep-freeze) bırakılmaları da etkili bir yöntemdir.
Yatak çarşafı, yastık kılıfı, nevresim… gibi yatak takımları da haftada bir 60° üzerinde sıcak su ile yıkanmalıdır. Soğuk su ve soğuk su şampuanları akarları etkilemez.
Yeni yapılan bazı araştırmalarda, yıllardan beri hastalara önerdiğimiz sentetik yastıkların kuştüyü yastıklara göre daha fazla ev akarı aller- jeni barındırdıkları sonucuna varılması herkesi şaşırttı.
Akarlara allerjisi olanlar ne kullansınlar? Sentetik yastık mı, kuştüyü yastık mı ?
Herhalde doğru olan, yastığın sentetik veya kuştüyünden olması değil, yastığın allerjen geçirmeyen bir kılıfla kaplanmasıdır.
ELEKTRİKLİ BATTANİYELER
Elektrikli battaniyeler, özellikle de sürekli çalıştırıldıklarında, akarların yaşayamayacağı kadar kuru ortamlar yaratırlar ve bu nedenle astımlı hastalar için çok yararlıdır.
YATAK ODASINDA TÜYLÜ OYUNCAK OLMAMALI
Akarların kolay üreyebildikkleri yerlerden biri de ayıcık, tavşancık, bebek… gibi tüylü, yumuşak oyuncaklardır. Yatak odasında bu tür oyuncakların bulundurulmaması gerekir, ama bazı çocuklar tüylü oyuncaklarını çok severler, hatta bazıları bunlara sarılıp yatmadan uyuyamazlar.
Ayıcığınızdan ayrılamıyorsanız:
Bu oyuncakları, 2 haftada bir, plastik bir torba içinde 12-24 saat süreyle derin dondurucuda bırakarak akarların ölmesini sağlayın.
Ölü akarların ve bunlara ait allerjenlerin temizlenmesi için de ayıcığınızı çamaşır makinesinde yıkayın, kurutun ve daha sonra da kürkünü ince bir tarakla tarayın.
OTURMA ODASI
Günümüzün çoğunun geçtiği oturma odalarımızın da aşağıdaki özellikleri taşıması allerjik hastalar için çok önemlidir:
Oturma ve yatak odalarının tozu, gün aşırı olarak, nemli bir bezle temizlenmelidir.
Süpürge ve standart elektrikli süpürgeler uygun temizleme araçları değildir.
Kadife veya yünlü kumaş koltuklar yerine plastik veya deri kaplı olanları tercih edilmelidir.
Ev içindeki nemlilik %50’nin altında, %40 civarında tutulmalıdır. Bu sayede, daha az akar antijenine maruz kalırız, çünkü akarlar nem oranının %45’ in altında olduğu ortamlarda üreyemezler. Evdeki nem oranları nem ölçer (higrometre) ismi verilen gereçlerle kolayca ölçülebilir.
BİZİM EVİMİZ ÇOK NEMLİ
Tabiidir ki, yaşadığımız yöredeki dış atmosfer nemini değiştirmek elimizde değildir, ancak evlerimizde alacağımız bazı önlemlerle nem oranını istenen düzeylerde tutabiliriz. Ev ortamındaki nemin azaltılmasında, özellikle sıcak yaz günlerinde klimalar çok işe yarar. Ayrıca, nem giderici (dehumidifier) denilen ve yoğunlaştırma prensibi ile çalışan aletlerden faydalanmak da mümkündür. Bu aletler, sıcak havayı emerek soğutulmuş bir metal sarmal üzerine üflerler. Havadaki nem, bu metal sarmal üzerinde su damlacıkları şeklinde yoğunlaşır. Bu su bir rezervuarda birikir ve bir kanal aracılığıyla dışarı atılır. Böylece, havadaki su buharı miktarıazaltılmış olur. Bu aletlerin sadece istenildiği zaman çalıştırılabilenleri olduğu gibi, istenilen nem oranına göre otomatik olarak devreye girenleri de vardır.
OYUNCAKLAR
Oyuncakların, çocukların yaşamlarında çok önemli bir yeri vardır. Kiminin topu, kiminin treni, kiminin bebeği… Astımlı çocukların oyuncakları, yıkanabilen, kolay temizlenen ve toz barındırmayan türden olmalıdır; yünlü ve içi doldurulmuş oyuncaklar uygun değildir. Bunlar ne kadar yıkansa da, içlerine yerleşmiş olan akarları ve tozları tamamen uzaklaştırmak mümkün olmaz. Tüylü oyuncaklar hiç kullanılmamalı ve en azından yatak odasında bulundurulmamalıdır. Hele, çocukların ayıcıkları, bebekleri ile ve onlara sarılarak uyumaları son derecede zararlıdır.
Astımlı çocuklar için en iyi hediye, plâstik ve sentetik oyuncaklardır.
EV TEMİZLİĞİ
En önemli akar kaynakları, yatak şiltesi, koltuklar ile yerdeki halı ve kilimlerdir ve ideal olanı bunların oturma ve yatak odalarından tamamen çıkarılmalarıdır. Bu, akarlardan kurtulmanın en etkili, en ucuz ve pratik yöntemidir.
Sıcak iklimlerde, halının 3 saat süreyle güneşte bırakılması da akarların ölmesini sağlayabilecek basit ve bedava bir yöntemdir.
Bu eşyalardan vaz geçmek mümkün olmadığında, en çok önerilen halıların bir elektrik süpürgesi ile sık sık temizlenmesidir. Bu şekilde, ortamdaki akarlar bir miktar azaltılabilir. Süpürme sırasında havaya çok miktarda allerjen karışacağı için, temizlik akar allerjisi olmayan biri tarafından yapılmalıdır. Temizlik yapılırken, allerjik olanlar o ortamda bulunmamalı ve temizliğin üzerinden bir saat geçmeden de o odaya girmemelidir, çünkü süpürme sırasında havaya kalkan tozlar uzun süre havada kalabilmektedirler. Süpürmeden sonra odanın iyice havalandırılması da çok önemlidir.
ELEKTRİK SÜPÜRGELERİ
Ev temizliği için standart elektrik süpürgelerinden başka, emiş gücü yüksek ve çektikleri tozu tekrar havaya karıştırmayan özel elektrik süpürgeleri de vardır. Fiyatları, standart süpürgelere göre çok yüksek olan bu özel elektrik süpürgeleri, satıcılarının iddia ettikleri gibi mucizeler yaratmasalar da, tamamen etkisiz de değillerdir.
Yüksek emiş gücü, çok cazip bir nitelik izlenimi yaratsa da, aslında fazla önemli değildir. Çünkü, halılarda o kadar çok akar yerleşmiştir ki, süpürgenin emiş gücü ne kadar yüksek olursa olsun bunların tamamen temizlenmesi mümkün değildir.
Bu süpürgelerden esas beklenen, emilen tozların tekrar havaya karışmamasıdır. Bu amaçla, özel filtreleri olan ve bu sayede çektikleri tozları tekrar havaya karıştırmadan bir torbada toplayan elektrik süpürgeleri üretilmiştir. Bu filtrelerin en etkilisi çok küçük tanecikleri de tutan HEPA’ dır. HEPA, İngilizce High Efficiency Particle Arresting kelimelerinin baş harflerinden türetilmiş bir isimdir ve ‘yüksek etkili, tanecikleri tutan’ anlamına gelir. HEPA filtreli süpürgeler ile yapılan temizlik sırasında havaya karışan toz miktarı en azdır. Maddi açıdan sorunu olmayanlar evlerinde bu özel elektrik süpürgelerinden yararlanabilecekleri gibi, standart süpürgelere uyan özel toz torbaları ve havalandırma filtreleri takılarak da toz sızıntıları önlenebilir.
Fakat, dünyanın en pahalı süpürgesi ile yapılan temizlikten sonra bile allerjenlerin çoğunun halıda kaldığını tekrar hatırlatalım !
AKARİSİTLER
Halı, koltuk ve kanepelerdeki akarları azaltmak için kullanılan kimyasal maddelere genel olarak, akarları öldüren anlamına gelen akarisit ismi verilir. Akarisit olarak piyasada üç tür kimyasal madde bulunmaktadır:
Tannik asit B
Benzil benzoatt
Likit nitrojen
TANNİK ASİT
Bu madde, akarisit ismiyle bilinse de esasında akarları öldürücü etkisi yoktur; akarlara ait allerjenleri parçalayarak etki gösterir. Tannik asidin uygulandığı ortamlarda, akarlar yaşamlarını sürdürseler de, allerjenik etkileri ortadan kalkmış olur. Bu madde, aynı zamanda kedilere ait allerjenleri de parçalama özelliğine sahiptir. Kedi evde kalmaya devam ettiği sürece etkili değildir, fakat kedi evden uzaklaştırıldıktan sonra allerjen miktarının azalmasını hızlandırır.
Tannik asit, halıların üzerine sprey şeklinde püskürtülerek kullanılır. Doğrudan akarlar üzerine etkisi olmadığından, uygulamanın birkaç ay arayla tekrarı gerekir.
Tannik asit, her ne kadar akarlara ve kedilere ait allerjenleri azaltsa da, hiçbir zaman halıların kaldırılması kadar etkili değildir. Sadece, halıların kaldırılmasının mümkün olmadığı durumlarda yatak odaları için önerilebilir.
BENZİL BENZOAT
Bu madde gerçek bir akarisittir. Halılara nemli toz olarak, yatak, yorgan, yastık ve koltuklara ise köpük veya sprey şeklinde uygulanır. Akarisitin etkisinin ortaya çıkması için bir süre beklendikten sonra, tozlar elektrik süpürgesi ile temizlenir.
Bu uygulamanın yılda iki kere tekrarlanması önerilmektedir. Benzil benzoat kullanımının hastaların şikayetlerine olumlu etkileri olduğu belirlenmiş olmakla beraber, hiçbir zaman halının kaldırılması kadar etkili olmadığını bir kez daha hatırlatalım !
Benzil benzoat, 60ºC üzerinde yıkanması sakıncalı olan giyeceklerin düşük ısılarda, elde veya çamaşır makinesinde yıkanmaları sırasında da kullanılabilir. Bu şekilde akar içerebilecek giyecekler akarlardan arındırılmış olur.
Sıvı benzil benzoatdan, şilte, yorgan, yastık gibi büyük eşyaların küvet içinde yıkanmalarında da yararlanılabilir.
Benzil benzoatla yapılan uygulamalar sırasında mutlaka eldiven giyilmeli ve maddenin mukozalara, deriye ve göze değmemesine dikkat edilmelidir. Çocukların, akarisit bir hafta sonra elektrik süpürgesi ile temizlenene kadar, ilaçlanmış halı ve mobilyalara temas etmeleri önlenmelidir.
Hem akarisit ve hem de tannik asit içeren ürünlerin daha etkili olabileceği beklenir, fakat bu konuda kesin bir yargıya varılamamıştır.
LİKİT NİTROJEN
Likit nitrojenle dondurma da akarları öldürebilir; uygulamadan sonra elektrik süpürgeleri ile yoğun bir temizlik yapılmalıdır. Bu işlemin ancak deneyimli kişiler tarafından yerine getirilebilmesi ve belirli aralıklarla tekrarlanmasının gerekmesi olumsuz yönleridir.
HAVA TEMİZLEYİCİ ALETLER
Hava temizleyici aletlerin (air cleaner), allerjik insanlar için ne kadar yararlı oldukları tam belli değildir. Bunlara, diğer daha ucuz ve basit önlemlerle çevre kontrolünün tam sağlanamadığı durumlarda baş vurulmalıdır.
Bu aletler, sadece havada bulunan tanecikleri temizleyebilirler. Halı, yatak, koltuk… gibi ortamlardaki allerjenler üzerine her hangi bir etkileri yoktur. Hava temizleyicilerinin etkinlikleri, filtre ettikleri havanın miktarına ve kullanılan filtreye göre değişir. İyi bir temizlik için, alet, odanın havasını günde 5-6 kere değiştirebilecek kapasitede olmalıdır.
Hava temizliyicilerin, odalar için kullanılan taşınabilir, küçük şekilleri olduğu gibi, klima veya ısıtma sistemleri ile uygulanabilen daha büyük şekilleri de vardır.
Hava temizleme aletlerinde çeşitli filtrelerden yararlanılır:
Bu filtrelerden birisi, daha önce söz ettiğimiz çok küçük parçacıkları da temizleyebilen HEPA filtreleridir. Bunların temizleyici özellikleri çok iyi olmakla beraber, pahalı olmaları ve daha güçlü bir ventilatör sistemi ile çalışmaları nedeniyle fazla gürültüye ve enerji sarfına yol açmaları, olumsuz yanlarıdır.
Elekrostatik çökelticiler, havadaki taneciklere elektrik yükü verip bunların filtre içindeki zıt yüklü bir alana yapışmalarını sağlayarak çalışırlar. Bu filtrelerin çok etkili olmaları ve az enerji gerektirmeleri gibi olumlu özellikleri varsa da, filtreler çok kolay kirlendikleri için sık sık değiştirilmeleri gerekir, bu da maliyeti artırır.
İyonizer ismi verilen aletler, ortamdaki allerjen miktarını azaltmadan, havadaki taneciklerin yüklenmesini ve böylece oda içindeki yüzeylere çökmesini ve yapışmasını sağlayarak etki gösterirler.
Bir başka filtre sistemi ise, havaya ozon gazı vererek çalışır. Bunların, havadaki allerjenler üzerine etkileri olmadığı gibi, yüksek ozon düzeyleri solunum yolları için zararlıdır.
